Urządzenie wskazujące tradycyjnego zegarka

Jednym z bloków funkcjonalnych zegarka jest urządzenie wskazujące.
Na Portalu Zegarki i Pasja www.zegarkiipasja.pl przedstawiałem konstrukcję mechanizmu bazowego zegarka mechanicznego. Warto zapoznać się z konstrukcją tego elementu zegarka, warto zapoznać się z podstawowymi blokami funkcjonalnymi zegarka mechanicznego. Zachęcam do lektury.

Zadaniem urządzenia wskazującego, jest przekazanie informacji o czasie bieżącym. Pierwsze zegary mechaniczne nie posiadały wskazówek, a aktualny czas sygnalizowany był za pomocą dźwięku (uderzenie młotka w gong). Do czasu wynalezienia konstrukcji ze wskazówką minutową, zegary mechaniczne posiadały tylko jedną – wskazującą godziny wskazówkę. Była ona powiązana z osią przekładni chodu obracającą się raz na 24 godziny (zegar posiadał tarczę  24 godzinną). Około 1600 roku, pojawiła się ta druga, pokazująca krótsze odcinki czasu – wskazówka minutowa.

Przekładnia wskazań

W rozwiązaniach ze wskazówką minutową, wałkiem wejściowym przekładni wskazań – niosącym informację o upływie czasu jest oś minutowa przekładni chodu.
Przekładnia wskazań jest przekładnię zębatą zwalniającą o przełożeniu pomiędzy kołem godzinowym i minutowym 12:1 (jeden obrót koła godzinowego następuje przy 12 obrotach osi minutowej), zrealizowanym na parzystej liczbie (zwykle dwóch) przełożeń, tak by koło godzinowe obracało się w tym samym kierunku co minutowe. Te dwa niezbędne przełożenia, uzyskuje się zwykle za pomocą jednego dodatkowego koła, które nazywa się kołem zmianowym.
Potwierdzenia tej informacji można dokonać choćby przez policzenie liczby zębów elementów współpracujących (32/12 * 36/8 = 12/1).

By móc przeprowadzić korektę wskazań (za pomocą modułu nastawczego), przekładnia wskazań jest powiązana z osią minutową poprzez sprzęgło cierne. Funkcję sprzęgła ciernego, spełnia naciśnięty na oś koła minutowego walcowy element z zębnikiem (ćwiertnik). Dzięki takiemu rozwiązaniu, przy  wykonywaniu korekty wskazań, zachowujemy poprawne względem siebie ustawienie wskazówek: minutowej i godzinowej. W pierwszych rozwiązaniach, wskazówka sekundowa była mocowana bezpośrednio na osi koła sekundowego. Przekładnię wskazań, która jest odmianą przekładni zliczającej tworzą: mocowany na osi koła minutowego ćwiertnik, koło zmianowe i koło godzinowe. Oś koła godzinowego jest wykonana jako rurka, dzięki czemu jest ono łożyskowane na powierzchni walcowej ćwiertnika.

Ze względu na odpowiedzialne zadanie – sprzęgła ciernego, jakie spoczywa na ćwiertniku, jest on wykonany ze stali. Także ze stali wykonuje się zębnik z osią (lub otworem) koła zmianowego. Pozostałe elementy przekładni wskazań wykonuje się z mosiądzu. Zęby przekładni wskazań posiadają zarys ewolwentowy.

Wskaźnik

Drugim elementem urządzenia wskazującego jest wskaźnik. W tradycyjnym rozwiązaniu składa się on z tarczy z naniesioną podziałką oraz kompletu wskazówek. Tarcza zwykle wykonywana jest z mosiądzu, a jej obróbka (dekoracja) powierzchniowa może być wykonana w najróżniejszy sposób. Wskazówki zegarków, od wielu już lat wykonuje się ze stali i powierzchniowo, dekoracyjnie zabezpiecza przed korozją.

Dla rozpoczętej w 1958 roku produkcji licencyjnej zegarków (składanie mechanizmów z zakupionych części) w podwarszawskim Błoniu, wskazówki wykonywane były z mosiądzu, co wobec obecnych już regularnie na rynku wskazówek stalowych, znacząco obniżało uznanie dla tych wyrobów, a w obsłudze serwisowej wskazówki były  często wymieniane na pasujące, pochodzące z radzieckich sortów serwisowych dla tych samych mechanizmów wyroby stalowe.

W tradycyjnych rozwiązaniach, luz poosiowy koła godzinowego jest kasowany poprzez tak zwaną prężkę – cienką, elastyczną i ukształtowaną walcowo podkładką wykonaną z mosiądzu. W mechanizmie z zamontowaną tarczą, prężka mieści się pomiędzy kołem godzinowym i płaszczyzną spodniej powierzchni tarczy.

Tarcza i wskazówki

Mimo, że zakres niniejszego opracowania nie obejmuje kwestii stylistyki, to przy przedstawianiu urządzenia wskazującego warto kilka słów napisać o wskazówkach, w aspekcie możliwości przeprowadzenia dla nich systematyki wynikającej z ich wyglądu. Próbę takiej systematyki przedstawili luminarze polskiego zegarmistrzostwa, bracia zakonni z Niepokalanowa – Aleksander Podwapiński i Bernard Bartnik w wydanym w roku 1956, VI tomie Zegarmistrzostwa.
Systematyka ta nie obejmuje oczywiście wszystkich możliwych kształtów wskazówek, jak choćby tych powyżej prezentowanych, które przyjęły nazwę „breguetowskich” .

Władysław Meller