Skala „tachometru”? Czy skala „tachometryczna”? Wychwyt „chronometrowy”, czy „chronometryczny”?

Przy tworzeniu postów na nasz profil społecznościowy zauważyliśmy często spotykany błąd, który wymaga szerszego przedstawienia i jeszcze szerszego wyjaśnienia.
Do tego pojawia się kilka tematów sprzężonych, które warto przy okazji poruszyć.

Z tych powodów, przygotowaliśmy niniejszy materiał, który publikujemy na naszej stronie internetowej i rozgłaszamy na profilach społecznościowych różnorakich grup zegarkomaniaków.

Wydaje się, że niektóre z osób opisujących wygląd i działanie poszczególnych elementów zegarka nie widzą różnicy w określeniach:
„skala tachometru” i „skala tachometryczna”
„skala telemetru” i „skala telemetryczna”
„certyfikat chronometru” i „certyfikat chronometryczny”
„wychwyt chronometrowy” i „wychwyt chronometryczny”

By próbować wyjaśnić ten problem, po pierwsze należy zauważyć, że końcówka „metr” w słowach telemetr, tachometr, chronometr, pulsometr, ale także termometr i wielu innych, oznacza że wielkość określona cząstką poprzedzającą cząstkę: „metr” jest mierzona.
W tych konkretnych przypadkach mierzymy: prędkość, czas, temperaturę, ale znajdziemy wiele innych tak powstałych określeń. Są nimi choćby: higrometr, barometr, glukometr.

Dla odmiany końcówka „metryczny” wskazuje, że skala pomiarowa przyrządu pomiarowego, dla określenia wyniku pomiaru bazuje na wzorcu metra (a nie stopy, cala, czy mili), czyli bazuje na jednostkach według Skali SI.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_SI

Dobrym przykładem dla wyjaśnienia powyższych dywagacji mogą być określenia: dynamometr i klucz dynamometryczny.
Dynamometr – to przyrząd do mierzenia momentu siły, który może być wyskalowany w dowolnych jednostkach.
Klucz dynamometryczny – to narzędzie do dokręcania śrub, który zapewnia wykonanie tej czynności z momentem obrotowym wybieranym na podziałce wykonanej w skali metrycznej (Niutonometry – niuton razy metr).

Wydaje się, że w tym aspekcie dość szeroko jest rozróżniane pojęcie gwintu metrycznego i gwintu calowego.

Biorąc pod uwagę powyższe informacje, wiemy już, że zegarki nie mają skal „tachometrycznych” i „telemetrycznych” (choć ich podziałki są wyskalowane w metrach), czy wychwytów „chronometrycznych”.

Na ich tarczach naniesiono: „podziałki tachometru i telemetru”, a wychwyt niektórych z nich może być: „chronometrowy”.
Tak samo nie ma certyfikatów „chronometrycznych” – jest certyfikat „chronometru”!

Łatwo powyższą tezę podeprzeć też stwierdzeniem, że na pewno nikt nigdy nie słyszał o „skali termometrycznej” dla termometru?

W języku polskim nie istnieją słowa: tachometryczny, telemetryczny, czy chronometryczny dla skal opisanych na tarczy, rodzaju wychwytu w mechanizmie, czy certyfikatów dokładności działania zegarka.

To, że nasza branża jest mała, to nie znaczy, że możemy sobie pozwalać na takie „wielbłądy językowe”!

Przy okazji warto pamiętać, że znajdujące się na tarczy zegarka podziałki tachometru, czy telemetru same w sobie nie są przyrządami pomiarowymi. Takim przyrządem są dopiero łącznie z działającym, pozwalającym na pomiar krótkich odcinków czasu, zegarkiem. Dla tachometru niezbędny jest także sam odcinek wzorcowy.
Niestety, w taki błędny sposób te elementy tarczy są w niektórych opisach zegarków przedstawiane.

Innym wyjaśnieniem tego błędu może być porównanie do suwmiarki. Sama podziałka nie jest przyrządem pomiarowym, ale wraz ze stałym i przesuwnym elementem może pełnić funkcję przyrządu pomiarowego.

Do określenia średniej prędkości przebycia określonego odcinka drogi, potrzebne jest wskazanie okresu czasu (pomiar) jej przebycia i odczytanie go na skali tachometru (lub przeliczenie w głowie), a dla telemetru podanie okresu czasu upływającego od błysku do huku dla mierzonego zjawiska.
Ze względu na konieczność pomiaru czasu, a konkretnie krótkiego jego okresu, skale telemetru i tachometru mają sens dla zegarków wyposażonych w stoper.

Przeliczenia i dodatkowe podziałki nie byłyby potrzebne, gdyby czas określany był w skali dziesiętnej. Niestety, mamy 60 minut na godzinę i 60 sekund na minutę, więc przeliczenia nie są tak proste, jak odcinanie (dodawanie) zer przy podziale dziesiętnym.

Warto zwrócić uwagę, że znacząca część z powyżej wskazanych błędów powstaje jako próba górnolotnego pisania autorów tekstów, czy też pochodna unikania powtórzeń w ich wypocinach. W takich sytuacjach należy jednak być pewnym, że słowa są poprawne, a ich użycie nie wprowadza błędu opisu.

Pokłosiem powyższych rozważań jest również pytanie: czy dla zegarka mamy skalę tachometru, czy „tachymetru” – bo na rzeczonej skali, na tarczy zegarka możemy znaleźć i taki i taki rodzaj napisu?

Nie aspirując do miana arbitra w tej językowej wydaje się kwestii, trzeba zauważyć, że słowo: „tachimetria” pochodzi z geodezji.
„Tachimetrią nazywamy pomiar sytuacyjno – wysokościowy wykonywany metodą biegunową do określenia po łożenia sytuacyjnego punktów szczegółowych oraz niwelacji do określania wysokości tych punktów” (źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Tachimetria)

To wyjaśnienie wskazuje, że sformułowania: tachymetr, czy tachimetr nie są poprawne dla określenia średniej prędkości pokonania odcinka drogi, czego dokonujemy posługując się zegarkiem ze stoperem i odpowiednią skalą na tarczy.
Dla odmiany słowo: „tachometr” na pewno jest poprawnym dla tej czynności.

Władysław Meller

Osobom zainteresowanym tematyką poprawności sformułowań w zegarmistrzostwie polecamy też nasze posty na profilu społecznościowym Facebook:

1. „Opakowanie w tytan lub ceramikę”

2. „Koperta wykonana z piaskowanego i satynowanego tytanu”